سلامت نیوز: با اینکه نزدیک به دو دهه است که از نامگذاری یک روز سال به نام روز هوای پاک می‌گذرد و تاکنون طرح‌های متعددی برای کاهش آلودگی هوای تهران و کلانشهرهای کشور تهیه و تدوین شده، اما رؤیای هوای پاک همچنان دست نیافتنی ترین رؤیای ساکنان شهرهای بزرگ کشور و پایتخت نشینان است. آلودگی هوا، همچنان گره کوری است که بعد از گذشت چندین دهه گشوده نشده و هر روز که می‌گذرد تنها بر شدت پیچیدگی‌های آن افزوده می‌شود. با اینکه نزدیک به دوسال است که گفته می‌شود استاندارد خودروهای داخلی و سوخت مصرفی خودروها ارتقا یافته اما در عمل تفاوت چشمگیری بین شدت آلودگی هوا در سال جاری با سال‌های قبل مشاهده نمی‌شود.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه ایران در ادامه نوشت: بر اساس آمار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران که اصلی ترین مرجع کارشناسی برای پایش آلودگی هوای پایتخت محسوب می‌شود، تهران در سال گذشته تا روز 24 آذر، 68 روز ناسالم برای گروه‌های حساس و 2 روز ناسالم (در شرایط هشدار) را سپری کرده و امسال هم با 65 روز ناسالم برای گروه‌های حساس و 4 روز ناسالم برای همه افراد جامعه شرایطی مشابه سال گذشته داشته است. مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره علت این واقعه می‌گوید:« این شرایط عجیب نیست چرا که کاری برای کاهش آلودگی هوای تهران انجام نشده است! »
با سرد شدن هوا و استقرار شرایط پایدار جوی در نیمه دوم سال باز هم آلودگی، میهمان پایتخت نشینان و برخی شهرهای کشور شده است. در روزهای گذشته اصفهان، اهواز، مشهد، اراک، کرج و شیراز نیز وضعیتی بهتر از تهران نداشتند و هوای این شهرها نیز عمدتاً در وضعیت ناسالم گزارش شد. در تهران نیز از ابتدای ماه آذر تا 24 آذر ماه، هوای تهران به مدت 14 روز در وضعیت ناسالم گزارش شد و اگرچه دو روز هم در روزهای 12 و 14 آذر، به مدد بارش‌های جوی و وزش باد، هوای تهران آب و جارو شد و در وضعیت پاک قرار گرفت اما بار دیگر آلودگی به تهران بازگشت اینقدر که بیشتر روزهای هفته جاری، هوای تهران از نظر میزان آلاینده ذرات معلق در وضعیت هشدار قرار داشت.
تفاوت آلودگی هوا در ایران و دنیا
سازمان بهداشت جهانی و آژانس حفاظت محیط زیست امریکا در سال‌های اخیر حساسیت بیشتری نسبت به وضع استانداردهای مربوط به آلودگی هوا از خود نشان داده‌اند. در این میان و از بین 6 آلاینده عمده هوا، شاخص ذرات معلق کمتر از 10 و 5/2 میکرون(10 PM)و(5/2 PM) به دلیل اثرات مضری که بر سلامت شهروندان می‌گذارد بیشتر مورد توجه قرار گرفته، به طوری که حد مجاز استاندارد روزانه ذرات معلق کوچکتر از 5/2میکرون توسط سازمان بهداشت جهانی، به میزان 10 میکروگرم در هر متر مکعب هوای آزاد تعیین شده است. اگر استاندارد سازمان بهداشت جهانی را برای این آلاینده مبنای آلودگی هوا قرار دهیم در این صورت بسیاری از شهرهای جهان حتی در کشورهای اروپایی و امریکایی نیز جزو شهرهای آلوده محسوب می‌شوند و می‌توان دلخوش بود که معضل آلودگی هوا، فقط مختص شهرهای ایران نیست و همه جهان درگیر آن است. اما آیا واقعاً آن میزان از آلودگی که ما در ایران استنشاق می‌کنیم و آن میزان از آلودگی که در دیگر کشورهای اروپایی و امریکایی وجود دارد یکسان است؟
استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست ایران که از آن به عنوان استاندارد ملی یاد می‌شود، برای ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون به طور روزانه 35 میکروگرم در هر متر مکعب تعیین شده با این حال در بسیاری از روزهای سال این رقم در شهر تهران حتی از این میزان هم فراتر می‌رود در چنین شرایطی می‌توان براحتی دریافت آنچه از آن به عنوان آلودگی هوا در شهرهای اروپایی و امریکایی یاد می‌شود با آنچه در ایران گفته می‌شود بسیار متفاوت است، چرا که در این صورت باید هوای تهران و کلانشهرها و حتی اغلب شهرهای کوچک در نیمه غربی و جنوبی کشورمان را که عمدتاً درگیر پدیده ریزگردها و آلودگی ناشی از استقرار تأسیسات نفت و گاز هستند در حد فاجعه عنوان کنیم. ضمن اینکه هنوز در بسیاری از شهرهای کشورمان حتی ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون با وجود تأثیرات نامطلوبی که بر سلامت شهروندان دارد حتی اندازه‌گیری هم نمی‌شود!
ارتباط مستقیم مرگ و میر و غلظت ذرات معلق
سعیده دین پناه، کارشناس ارشد بهداشت محیط که در بخش محیط زیست یکی از شرکت‌های نفتی داخل کشور مشغول به کار است به «ایران» می‌گوید: مطالعات اپیدمیولوژیکی کوتاه مدت و بلند مدت که در دنیا انجام شده، اثرات مضر ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون را بر سلامت، رشد بیماری‌های تنفسی و بیماری‌های قلبی- عروقی نشان داده است. به گفته او « بر اساس این مطالعات ارتباط مستقیمی بین میزان مرگ و میر و افزایش غلظت ذرات معلق با قطر کمتر از 5/2 میکرون در هوای آزاد وجود دارد که متأسفانه در ایران هنوز هم آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا به طور دقیق و علمی منتشر نشده است. اما اگر آمار افزایش سکته‌های قلبی و مغزی منجر به مرگ را که برخی سال‌ها توسط سازمان بهشت زهرای تهران منتشر می‌شود به خاطر بیاوریم در می‌یابیم که مرگ و میرهای ناشی از این سکته در نیمه دوم سال گاه چهار، پنج برابر بیشتر از نیمه نخست سال است و ازاین رو براحتی می‌توان به ارتباط مستقیم بین مرگ و میر و آلودگی هوای تهران پی برد.»
اما انچه در روزهای گذشته اختلاف نظر بین مسئولان محیط زیست و شهرداری تهران را دوچندان کرده ارائه برخی تعاریف از وضعیت «ناسالم» هوا به افکار عمومی و رسانه‌ها است. برای مثال در روز دوشنبه 23 آذر ماه که شاخص کیفیت هوا برای آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون روی عدد 162 قرار داشت مسئولان محیط زیست اعلام کردند این میزان از آلودگی تنها برای گروه‌های حساس جامعه خطرساز است و اگر آلودگی به مرز 200 برسد کمیته اضطرار مواقع آلودگی هوای تهران با حضور استاندار تشکیل جلسه می‌دهد در حالی که مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می‌گوید: وقتی میزان آلودگی از 150 عبور کند دیگر برای تمام گروه‌های جامعه خطرساز است و تنها گروه‌های حساس که کودکان و سالمندان باشند تحت خطر نیستند. وحید حسینی شرایط هوای روز دوشنبه پایتخت را قرمز و در وضعیت هشدار اعلام کرد.
این مقام مسئول در توضیح به «ایران» گفت: روز دوشنبه غلظت ذرات معلق 5/2 میکرون در هوای تهران 7 برابر استاندارد سازمان بهداشت بود و تنفس در این هوا برای همه افراد جامعه ناسالم محسوب می‌شود. او می‌افزاید: وقتی شاخص کیفیت هوا بالای 150 قرار می‌گیرد یعنی هوا وارد وضعیت قرمز یا همان هشدار شده است اما زمانی که می‌گوییم هوای تهران برای گروه‌های حساس ناسالم است به این معنا نیست که سایر افراد تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند، بلکه سایر افراد جامعه هم تحت تأثیر همان آلودگی‌ها قرار دارند و کیفیت هوای تهران تقریباً در بیشتر روزهای سال و در فصل‌های سرد سال تقریباً در همین شرایط امروز است. به گفته او «عمده‌ترین آلاینده در هوای تهران ذرات معلق است که میزان آن روز دوشنبه 72 میکروگرم بر متر مکعب بود. زمانی که غلظت این آلاینده از 60 بیشتر شود می‌گوییم کیفیت هوا از نظر غلظت آلاینده‌ها در شرایط ناسالم یا همان شرایط هشدار قرار دارد. عدد 72 طبق استانداردهای سازمان بهداشت جهانی،7 برابر استانداردی است که این سازمان برای هوای سالم پیش‌بینی کرده است و 7 برابر یعنی 700 درصد بیشتر از سطح استانداردها.»
تهران در آلاینده ذرات معلق صدرنشین جهان است
با این توضیحات بنابراین بی‌دلیل نیست وقتی سازمان بهداشت جهانی تهران را در بین 31 کلانشهر جهان، در سال 2014 آلوده ترین شهر به لحاظ آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون اعلام می‌کند. بر اساس مطالعه‌ای که سازمان بهداشت جهانی در فاصله بین سال‌های 2008 تا 2013 بر روی بیش از 1500 شهر از 91 کشور جهان انجام و در آوریل 2014 منتشر کرد تهران همچنین در بین 1524 شهر مورد مطالعه، به لحاظ آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون در رتبه 354 قرار گرفت. اما این آمار نشان داد که تهران دارای بیشترین میانگین غلظت سالانه آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون از جمع 31 کلانشهر منتخب جهان بوده در حالی که کمترین میزان غلظت این آلاینده مربوط به شهر ونکو ور بوده است. همچنین تهران از نظر آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 10 میکرون در رتبه 162 قرار گرفته است. در این رتبه‌بندی، بیشتر شهرهای آلوده‌تر جهان نسبت به تهران در آسیا و شهرهای پاکتر از تهران عموماً در امریکا، کانادا و اروپا قرار داشته‌اند.
در حال حاضر استاندارد آلودگی هوا در امریکا نیز برای آلاینده (5/2 PM)، 35 میکرو گرم در هر مترمکعب هوا در طی روز تعیین شده، اما واقعیت این است که فقط در یک شهر امریکا میزان این آلاینده از استاندارد سختگیرانه سازمان بهداشت جهانی بیشتر است و عملاً آنچه در هوای شهرهای این کشور موجود است حتی از حد مجاز استاندارد ملی و استاندارد سازمان بهداشت جهانی هم بسیار کمتر است. در حالی که در تهران اگر بخواهیم استاندارد سازمان بهداشت را مبنا قرار دهیم عملاً حتی همان دو روزی هم که در آذر ماه هوای پایتخت در وضعیت پاک قرار داشت جزو روزهای آلوده محسوب خواهد شد! با این توصیف می‌توان دریافت که تمامی آن معدود روزهایی که در دو دهه اخیر هوای پایتخت در وضعیت پاک قرار داشته در واقع یک توصیف پاکی ایرانیزه بوده و به هیچ عنوان با معیارهای سازمان بهداشت جهانی و کشورهای اروپایی و امریکایی مطابقت ندارد.
ریه‌های مملو از دود کودکان تهرانی
تصور کنید فرزند شما درست در روز 29 دی 1377 که برای نخستین بار، این روز به نام روز «هوای پاک» نامگذاری شد، متولد شده است. بر اساس آمار‌های شرکت کنترل کیفیت هوا، سهم تهرانی‌ها از هوای «پاک» در این فاصله زمانی عملاً نزدیک به 240 روز بوده است. به عبارت دیگر کودکی که 17 سال پیش در چنین روزی در تهران متولد شده از مجموع 6108 روزی که از عمرش سپری شده تنها کمتر از 4 درصد از روزهای عمر خود را در هوای «پاک» تنفس کرده و تقریباً در بیش از 96 درصد دیگر از روزهای باقیمانده، هوای «ناپاک» به داخل ریه‌های خود فرو داده است. حالا اگر به یاد بیاوریم که بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، استاندارد روزانه آلاینده ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون در هوا 10 میکروگرم در متر مکعب است یعنی همین 4 درصد از کل روزهایی که بر اساس استاندارد ملی کشورمان مدعی هستیم هوای پاک داشته ایم، به کابوس آلودگی و تنگی نفس تبدیل می‌شود.
کابوسی که با تولید خودروهای غیر استاندارد و سوخت بی‌کیفیت عملاً موجب تشدید انواع سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی و ریوی و افزایش شمار مرگ و میرها در سال‌های اخیر شده است. محققان استرالیایی اخیراً طی پژوهشی نشان دادند که افزایش ایست قلبی و توقف ناگهانی پمپاژ خون توسط قلب با تشدید آلودگی هوا در ارتباط است. بر اساس این پژوهش افزایش ذرات معلق کوچکتر از 5/2 میکرون، خطر ایست قلبی خارج از بیمارستان را 10 درصد افزایش می‌دهد. طی این مطالعه، محققان هشت هزار و 551 مورد ایست قلبی خارج از بیمارستان را که در مناطق شهری اتفاق افتاده بود، در برهه زمانی 10 ساله (2000 تا 2010) بررسی کرده و سپس آنها را با گزارش‌های ساعت به ساعت سطوح آلودگی هوا مورد مطابقت قرار دادند. در این میان میزان کشندگی و مرگ و میر ناشی از ایست قلبی خارج بیمارستانی حدود 90 درصد عنوان شده است که با افزایش منوکسید کربن و ذرات معلق هوا تشدید می‌شود. اظهارات دکتر مجید کیاور، رئیس اورژانس بیمارستان قلب شهید رجایی تهران نیز تا حدی این موضوع را تأیید می‌کند. او سال گذشته گفته بود: از آنجایی که در تهران همیشه آلودگی هوا داریم، روزانه بین 150 تا 200 بیمار قلبی به اورژانس این بیمارستان مراجعه می‌کنند که در مواقع تشدید آلودگی این رقم 10 تا 15 درصد افزایش می‌یابد.
به گفته او «زمانی که ذرات ریز آلوده در هوا از 5/2 میکرون ریزتر می‌شود، با ورود به جریان خون در افرادی که بیماری قلبی مانند گرفتگی عروق دارند، بیماری تشدید می‌شود. به عنوان مثال فردی که 75 درصد تنگی عروق داشته و با دارو تا حدی وضعیت او کنترل شده، با تشدید آلودگی هوا تنگی عروق به 90 درصد رسیده و فرد با درد شدید قفسه سینه به اورژانس مراجعه می‌کند که حتی ممکن است این گرفتگی بعد از مدتی برطرف شود، اما مهم این است که در مواقع آلودگی شدید هوا خاصیت اتساعی رگ‌ها از بین می‌رود. به همین دلیل در مواقع آلودگی هوا شاهد بیشترین بار مراجعات بیماران ایست قلبی، عفونت‌های ریوی، تشدید نارسایی قلبی و آسم هستیم.»
آیا امیدی به کاهش آلودگی هوا هست؟
از نیمه دوم سال 1389 تا پایان سال 92 که بخش قابل توجهی از بنزین مصرفی کشور و تهران از صنایع پتروشیمی تأمین می‌شد تهران تنها 9 روز هوای پاک داشت و این رقم در سال 93 به 13 روز افزایش یافت. این خلاصه ترین وضعیتی است که می‌توان بر اساس آن هوای تهران را در سال‌های گذشته توصیف کرد! ناگفته پیداست که با وجود حذف بنزین پتروشیمی که به گواه مسئولان سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت به دلیل درصد بالای بنزن و ترکیبات آروماتیک سرطان زا است اما هوای تهران و بسیاری از شهرهای کشور همچنان آلوده است. اگرچه برخی مسئولان سازمان محیط زیست معتقدند عوارض سوء همین بنزینی را که اکنون نزدیک دو سال است دیگر تولید و توزیع نمی‌شود باید در سال‌های آتی با افزایش نرخ انواع سرطان بویژه سرطان خون در کشور ردگیری کرد، اما واقعیت این است که هوایی که تنفس می‌کنیم تا رسیدن به مرز پاک شدن هنوز فاصله زیادی دارد. ایرانیزه کردن استانداردهای آلایندگی اروپا و جهان، در فرایند تولید سوخت و خودرو در کشور یکی از مهمترین عواملی است که تاکنون مانع از دستیابی به اهداف کاهش آلودگی هوا در ایران شده است. در کنار این مهم عدم سرمایه گذاری دولت‌ها در بخش حمل و نقل عمومی از گذشته تا کنون همچنان محرز است و تا زمانی که اراده‌ای برای اجرای دقیق و درست استانداردها در کشور و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی نباشد آلودگی هوا همچنان بزرگترین معضل زیست محیطی ایران باقی خواهد ماند.
در همین حال مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا از به تعویق افتادن زمان اجرای مجموعه طرح و برنامه‌های اجرایی که برای کاهش آلودگی هوای تهران قرار بود صورت گیرد انتقاد کرده و می‌گوید: قرار بود امسال طرح کاهش در تهران اجرا شود اما این طرح به دلیل اینکه پلیس علاقه‌مند به اجرای آن نبود اجرا نشد.
او خاطر نشان می‌کند: نصب فیلترهای دوده روی خودروهای دیزلی به دلیل همراهی نکردن خودروسازان و اینکه به طور مستمر در اجرای سیاست‌های زیست محیطی زمان می‌خرند اجرایی نشده و جایگزینی موتورسیکلت‌های بسیار آلاینده کاربراتوری با موتورسیکلت‌های برقی هم به دلیل تداوم روند شماره‌گذاری و فروش این موتورسیکلت‌های ارزان قیمت آلاینده و عدم اعمال قانون به کندی پیش می‌رود، بنابراین در چنین شرایطی اگر تهران با آلودگی هوا مواجه نباشد باید تعجب کنیم. به گفته این مقام مسئول در شرایط پایدار جوی هیچ گرد و غبار و آلاینده از بیرون وارد تهران نشده و آلودگی هوا در تهران را دیگر نمی‌توان به گرد و غبار وارداتی و فرامرزی نسبت داد و هوایی که امروز تهران نفس می‌کشد، تولید داخلی شهر تهران است و عمدتاً ناشی از تردد وسایل نقلیه فرسوده و کاربراتوری، موتورسیکلت‌های کاربراتوری و خودروهای دیزلی است که بدون فیلتر دوده در تهران تردد می‌کنند.
نظر شما